Wybieracie się rodzinnie na cmentarz w pierwszych dniach listopada? Więc oprócz zakupu kwiatów i zniczy oraz ciepłego ubrania na listę „ogarnąć przed 1 listopada” wpiszcie sobie też: zastanowić się, jak odpowiedzieć na pytania dziecka o śmierci i umieraniu. Albo nie, nie wpisujcie sobie tego na listę, tylko sprawdźcie, czy nasze odpowiedzi mogą być dla Was wspierające :)
1. DLACZEGO WSZYSCY ZAPALAJĄ TE ŚWIECZKI?
Bo to jest nasz sposób na pokazanie, że pamiętamy o naszych bliskich, których już z nami nie ma. To tak jak wysłanie im wiadomości: „Hej, myślimy o was”. Każda świeczka to taki mały znak, który mówi, że ktoś, kogo bardzo kochaliśmy, jest zawsze w naszych sercach.
Jeśli chcesz, możesz zapalić swoją świeczkę. A gdy to zrobisz, możesz pomyśleć o babci* i przypomnieć sobie coś miłego, co wydarzyło się tobie i babci*, gdy jeszcze z nami była. Jeśli masz ochotę opowiedzieć mi o tej sytuacji, która ci się przypomni, chętnie posłucham.
2. CZY CI, KTÓRZY TU LEŻĄ, SŁYSZĄ, CO MÓWIMY?
Hmm, nie jestem pewna_y, ale myślę, że jest taka możliwość. A jak Ty myślisz? Wielu ludzi wierzy, że zmarli mogą słyszeć to, co mówimy. Wiesz, co mnie się wydaje? Że jeśli mówimy cicho i szanujemy to miejsce, to nasze słowa mogą dotrzeć do babci* w jakiś sposób. Możemy więc powiedzieć coś miłego lub podziękować za to, co babcia* dla nas zrobiła. Czy przypominasz sobie coś, za co chcesz podziękować babci*?
A może masz ochotę zrobić coś dla niej? Na przykład narysować obrazek albo napisać list? Możemy to zrobić po powrocie do domu i przywieźć tutaj, gdy przyjedziemy następnym razem.
3. CZEMU LUDZIE TUTAJ PRZYCHODZĄ? DLACZEGO JEST ICH TAK DUŻO?
To naprawdę dobre pytanie! Ludzie przychodzą tutaj, żeby odwiedzić swoich bliskich, którzy odeszli / zmarli. Gdy babcia* była jeszcze z nami / żyła, mogliśmy do niej zadzwonić, pojechać do jej domu albo pójść razem na spacer. Teraz, gdy już jej nie ma, takim miejscem spotkania z babcią* jest właśnie cmentarz.
A dziś są tu takie tłumy, bo 1 listopada to taki specjalny dzień, kiedy w całej Polsce, a nawet w innych krajach na świecie, wspominamy zmarłych, myślimy o nich i mówimy im, jak bardzo ich kochamy.
4. KTO LEŻY POD TĄ GÓRKĄ ZIEMI?
Pod tą górką leży czyjaś babcia albo dziadek, czyjaś mama albo tato. Ktoś, kto już odszedł / zmarł, ale kto był dla innych ludzi bardzo ważny.
Zobacz, tutaj jest zdjęcie tej osoby – tak wyglądała. A na tej tabliczce jest napisane, jak miała na imię i nazwisko. I że żyła X lat.
*Zobacz, na tej górce ziemi są też kwiaty i świeczki. To znaczy, że ktoś pamięta o tej osobie, która tu leży i bardzo ją kocha. Ten ktoś przyniósł tutaj kwiaty i świeczki, żeby w ten sposób pokazać, że pamięta.
*Zobacz, na tej górce nie ma żadnej świeczki. Być może bliscy tej osoby, która tutaj leży, mieszkają bardzo daleko i nie mogą tutaj dziś przyjechać. Ale skoro Ty zauważyłeś_aś tę górkę, mam propozycję – możemy zapalić tutaj świeczkę. Chcesz?
5. DLACZEGO NIEKTÓRZY PŁACZĄ NA CMENTARZU?
Myślę, że płaczą, ponieważ tęsknią za tymi osobami, które tutaj leżą i których już z nimi nie ma / które już umarły.
A czasem, kiedy za kimś bardzo tęsknimy, to czujemy też smutek i jest nam przykro, że tej osoby nie ma już z nami. A gdy jest smutek, to często przychodzą też łzy.
I to jest OK, że one się pojawiają. Nie ma potrzeby zatrzymywać łez. Można płakać. Łzy pomagają nam wyrazić, że jest nam smutno. A gdy łzy wypłyną i skończy się płacz, najczęściej czujemy się lżej i lepiej. Płacz pomaga nam radzić sobie ze smutkiem.
6. DLACZEGO NA GROBACH SĄ ZDJĘCIA?
Zdjęcie przypomina nam, jak wyglądała osoba, która tu leży. Gdy ktoś odchodzi / umiera i nie ma go już z nami, nie możemy już zobaczyć jego twarzy. A na cmentarzu jest tak, że tak jakby odwiedzamy tę osobę i chcielibyśmy móc widzieć jej twarz, bo wtedy przypominamy sobie, jak wyglądała i jak się uśmiechała. Dlatego na grobie jest zdjęcie – żebyś mógł / mogła patrzeć na babcię* i przypomnieć sobie, jak wyglądała, gdy z nami była.
Ale jest też tak, że nie tylko my odwiedzamy tutaj babcię*. Czasem na cmentarz przyjeżdżają inni ludzie, którzy znali Twoją babcię. I oni też chcieliby ją odwiedzić. A jak jest tak dużo grobów, to jest trochę trudno znaleźć wśród nich tę osobę, której szukamy. I zdjęcie wtedy pomaga.
7. CZY MY TEŻ KIEDYŚ TU BĘDZIEMY? CZY MY TEŻ KIEDYŚ UMRZEMY?
To bardzo ważne pytanie. Rozumiem, że zastanawiasz się, co będzie kiedyś ze mną, z tatą / mamą i z Tobą? Bardzo dobrze, że o to pytasz. Tak, kiedyś każdy z nas tu będzie, bo kiedyś każdy z nas umrze. I jednocześnie minie jeszcze bardzo, bardzo, ale to naprawdę bardzo dużo czasu, zanim to się stanie.
Jeszcze dużo rzeczy przed Tobą! Przedszkole, szkoła, praca, przyjaciele, podróże, miłość, może zechcesz mieć swoje dzieci i rodzinę. To wszystko czeka na Ciebie w życiu.
Teraz jesteśmy razem, jesteśmy zdrowi i szczęśliwi. Mamy jeszcze dużo czasu, dużo lat, kiedy będziemy żyć razem. Pamiętaj, że to, co robimy teraz, jak spędzamy czas razem i jak dbamy o siebie nawzajem, to coś, co będzie z nami zawsze, bez względu na to, co się wydarzy w przyszłości.
8. CZY MOGĘ PRZYJŚĆ TUTAJ Z MOIMI ZABAWKAMI?
Oczywiście, możesz przyjść tutaj z zabawkami, jeśli tego potrzebujesz. Proponuję, żebyśmy razem zastanowili się, jakie zabawki możesz tu zabrać, a jakie niekoniecznie przydadzą się nam na cmentarzu.
Bo jest to miejsce szczególne, gdzie inni ludzie potrzebują ciszy, żeby móc spokojnie pomyśleć o tych, których już nie ma. Nie jest to po prostu park, nie jest to też plac zabaw. Nie możemy więc przynieść tutaj np. zabawek, które głośno grają, bo to mogłoby przeszkadzać innym i sprawiać, że czuliby się tutaj niekomfortowo.
Czasem dorośli też przynoszą na cmentarz rzeczy, które przypominają im o zmarłych albo takie rzeczy, które pomagają im się poczuć lepiej. To jest w porządku, że Ty też przyniesiesz tutaj coś, co jest dla ciebie ważne i co pozwala Ci się poczuć dobrze.
9. DLACZEGO NIE MOGĘ TUTAJ BIEGAĆ, KRZYCZEĆ I BAWIĆ SIĘ JAK NA PLACU ZABAW?
To dlatego, że cmentarz nie jest placem zabaw. To specjalne miejsce, które ludzie odwiedzają, aby pamiętać o swoich bliskich, którzy odeszli. I ci ludzie, którzy tu przychodzą, potrzebują ciszy, żeby móc spokojnie pomyśleć – niektórzy się modlą, niektórzy wspominają miłe chwile, które spędzili ze swoimi bliskimi.
W takich specjalnych miejscach często są specjalne zasady. Na przykład właśnie taka zasada, że nie krzyczymy i nie biegamy. Umawiamy się na takie zasady, żeby szanować potrzeby i granice innych. Większość osób na cmentarzu potrzebuje ciszy, dlatego nie krzyczymy. A na przykład większość osób na placu zabaw potrzebuje głośno się śmiać i biegać, i na placu zabaw mamy takie zasady, że można to robić. W różnych miejscach są różne zasady.
10. DLACZEGO LUDZIE UMIERAJĄ? CO TO ZNACZY, ŻE LUDZIE UMIERAJĄ?
To jest naprawdę bardzo dobre pytanie i wiesz, że wiele osób je sobie zadaje? Ludzie umierają z różnych powodów.
Czasami ciało przestaje działać, ponieważ jest bardzo stare. Każdy człowiek ma cykl życia – rodzi się, jest maleńkim dzieckiem, potem większym dzieckiem, potem dorosłym, potem coraz starszym człowiekiem. I jak ma już bardzo dużo lat, np. 80 lub 90, to mówimy, że jest już stary. I wtedy naturalne jest, że pewnego dnia zaśnie i już się nie obudzi. Wtedy jego siły i energia się wyczerpują i kończą.
Gdy człowiek umiera, to znaczy, że jego serce przestaje bić, przestaje oddychać, jego mózg już nie pracuje, a jego ciało nic nie czuje. Nie mówi, nie biega, nie widzi, nie słyszy, nie potrzebuje już jeść i pić.
Inni ludzie umierają, ponieważ są chorzy i ich choroby nie da się wyleczyć. To zawsze jest smutne i trudne do zrozumienia. Dlatego ważne jest, żebyśmy cieszyli się z tego, że jesteśmy razem i żebyśmy mieli wdzięczność, że jesteśmy zdrowi i możemy żyć, śmiać się, bawić się i być z tymi, których kochamy.
